یادداشتهای پراکنده یک معلم

با توجه به نقش حیاتی ذکر و یاد خدا در زندگی انسان­ ها: «الَّذِينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ همان كسانى كه ايمان آورده ‏اند و دلهايشان به ياد خدا آرام مى‏ گيرد. آگاه باش كه با ياد خدا دلها آرامش مى‏يابد.»(رعد، آیه۲۸) خداوند به مومنین امر فرمود بسیار به یاد خدا باشند: «یَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا* وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَه وَ أَصِيلا؛ اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد خدا را بسيار ياد كنيد و صبح و شام او را به پاكى بستاييد.»(احزاب، آیات۴۲ ـ41) و چون نماز بالاترین ذکر است: «اتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَ أَقِمِ الصَّلاه إِنَّ الصَّلاه تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ؛ آنچه از كتاب به سوى تو وحى شده است بخوان و نماز را برپادار كه نماز از كار زشت و ناپسند باز مى­ دارد و قطعا ياد خدای بزرگتر است و خدا مى‏ داند چه مى ‏كنيد.»(عنکبوت، آیه۴۵) خداوند، دائم در نماز بودن را یکی از صفات مومنین واقعی شمرده است؛ گاه با آوردن فعل مضارع که دلالت بر استمرار و مداومت دارد: «ذَلِكَ الْكِتَابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ* الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ؛ اين است كتابى كه در آن هيچ ترديدى نيست[و] مايه هدايت تقواپيشگان است. آنان­كه به غيب ايمان مى ­آورند و نماز را بر پا مى ­دارند و از آنچه به ايشان روزى داده‏ ايم انفاق مى كنند.»(بقره، آیات ۳ـ2) گاه با آوردن قید: «...إِلا الْمُصَلِّينَ* الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلاتِهِمْ دَائِمُونَ...؛ غير از نمازگزاران، همان كسانى كه بر نمازشان پايدارى مى­ كنند.» (معارج، آیات ۲۳ـ 22)

در آیات بسیاری از قرآن مجید بر لزوم مداومت بر نماز تأکید شده است که از آن جمله می‌توان به آیات 238 سوره بقره، 55 سوره مائده، 92 سوره انعام و... اشاره کرد. بنابر آیات قرآن مجید، انسان برای رسیدن به مقامات و اسرار نماز ‌باید دائم در مقام بندگی باشد که یکی از نشانه­ های آن استمرار اقامه نماز است.

خوشا آنان‌که الله یارشان بی         به حمد و قل هوالله کارشان بی

خوشا آنان‌که دائم در نمازند            بهشت جاودان بازارشان بی

باباطاهر

احرام در نماز یعنی گفتن تکبیر آغازین؛ انسان نمازگزار با گفتن «اللّه اکبر» در ابتدای نماز، به طور رسمی وارد نماز می ­شود و اموري از قبیل خوردن، آشامیدن، سخن گفتن با مردم و... كه قبل از آن بر او مباح بود، حرام مي ­گردد. تكبيره الاحرام را تكبيره الافتتاح نيز مي گويند، زيرا با گفتن آن نماز شروع مي­ شود. برخی از فقها، تكبيره الاحرام را مانند تلبيه در حج می­ دانند كه با گفتن آن حاجي محرم شده و محرمات حال احرام بر او حرام مي­­ شود.(ر.ک: مصباح الفقیه، ج 11، ص427) گفتن تکبیره الاحرام از واجبات و ارکان نماز است. اگر نمازگزار به عمد یا سهو، تکبیر نگوید یا خللی در آن ایجاد کند، نمازش باطل است و باید آن را دوباره بخواند.

نمازگزار با گفتن تكبیر، عظمت خداوند را یادآوری نموده و او را از همه کس و همه چیز بزرگتر می­ داند؛ متقابلاً خدا نیز او را بزرگ می ­دارد. امام حسن عسكرى(ع) در این باره فرموده ­اند: «هنگامى كه نمازگزار دو دستش را جهت گفتن الله اكبر بالا می برد و ثناى خدا می­ گوید، خداى تعالى به ملائكه خود چنین فرماید: اى عبادت كنندگان من آیا نمى­ بینید بنده­ ام را كه چگونه مرا بزرگ و عظیم شمرده و از شریك و نظیر پاك دانست؟ شما را شاهد مى­ گیرم به درستى كه به زودى من او را در دار جلالم، بزرگ و عظیم خواهم كرد و او را در دار كرامتم، از گناهان پاك مى­ سازم و از عذاب جهنّم و آتش آن حفظ مى­ كنم.»(بحارالانوار، ج82، ص221)

بدیهی است گفتن تکبیر باید صادقانه و از روی اعتقاد و اخلاص قلبی باشد و نمازگزار واقعا همه را در مقابل خدا کوچک و حقیر بداند. امام صادق(ع) می ­فرمایند: «پس به هنگام نماز دل خود را بیازماى. اگر در عمق جان، شیرینى نماز و سرور و بهجت آن را مى­ یابى و دلت از راز و نیاز با او شادمان است و از گفتگو با او لذت مى ­برد، بدان كه خداوند تو را در تكبیرى كه بر زبان رانده ­اى تصدیق فرموده است و گر نه، بدان فقدان لذّت مناجات و محرومیت از شیرینى عبادت دلیل بر این است كه خداوند تو را در گفتن تكبیرات دروغگو دانسته و از درگاه خود رانده است.»(بحارالانوار، ج81، ص230)