یادداشتهای پراکنده یک معلم

خودبینی، آن است که آدمی به سبب انجام عملی مهم و یا داشتن کمالی و مالی و یا برخورداری از زیبایی و یا تصدی منصب و مقامی و... خود را از دیگران بالاتر بداند. بنابر این، خودبین کسی است که گمان می­ کند ویژگی ­های برجسته ­ای دارد. البته گاهی هم در پی وسوسه ­های شیطان، انسان به کردار ناشایست خویش نیز افتخار می­ کند. به بیان قرآن مجید: «أَفَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ فَلاتَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ؛ آيا آن كس كه زشتى كردارش براى او آراسته شده و آن را زيبا مى­ بيند.[با مومن نیکوکار برابر است] خداست كه هر كه را بخواهد، گمراه مى‏ گذارد و هر كه را بخواهد، هدايت مى­ كند؛ پس مبادا به سبب حسرت­ ها بر آنان جانت[از كف] برود. قطعا خدا به آنچه مى ­كنند داناست.»(فاطر، آیه 8)

خودبینی انسان را از حرکت به سوی رشد باز می ­دارد و تا زمانی که خودبینی را ترک نکند، به کمالات انسانی نمی ­رسد. برای ترک این خصلت مذموم راه­ هایی پیشنهاد شده است ازجمله:

1 ـ خودشناسي؛ اگر انسان خود را بشناسد و بداند كه هیچ کدام از اسباب غرور ـ از قبیل مال، زیبایی و... ـ از آنِ او نیست و پس از مدتی از او گرفته خواهد شد، هرگز بر آنچه که دارد مغرور نمی ­شود.

2 ـ تقوا؛ اگر انسان بداند که ملاك فضیلت و برتري تقواست نه مال و مقام و موقعيت اجتماعي، خود را به خاطر داشتن مال و منال از دیگران برتر نمی ­داند.

3 ـ عبرت گرفتن از سرنوشت صاحبان ثروت و قدرت مانند قارون و فرعون؛ توجه به عاقبت افرادي كه در جامعه امكانات و موقعيت‌هاي بالايي داشتند ولی قدرت و ثروتشان نتوانست آنها را نجات دهد نتیجه مال و ثروت او هم نمی تواند کاری بکند.

بی اعتنایی نسبت به مردم، رعایت نکردن ادب در حضور بزرگان، بی­ رحمی نسبت به زیردستان، نگاه­ های تحقیرآمیز به انسان­ها و... از نشانه ­های خودبینی و غرور است. البته باید دقت شود عزّت نفس که از ویژگی‌های مثبت انسانی است با این رذیلت اخلاقی اشتباه نشود.